Durangoko Azokak gaur, eguaztena, zabaldu ditu ateak. Gaurtik eta domekara bidean aurkezpen eta lan ugari izango dira Landako Gunean, Plateruenean edota Zugaza zinema aretoan. Urtero daude argitalpen bereziak eta denetarikoak, eta Kurutziaga osatzen duten hainbat kidek bertan parte hartzen dute, izan antolakuntzan, izan sortzaile paperetik. Hain zuzen ere, Kurutziagako kide ugarik izango dute beraien lanen bat erakusmahaietan edo guneetan. Jarraian dituzue sortzaileetako batzuk, eta beraiei egindako elkarrizketak:
Erika Lagoma (Estitxu Fernandezegaz batera): M ama* eme* ume*
Kurutziagako irakasle den Erika Lagoma Pombarrek (Lesaka, 1981) eta Estitxu Fernandez Maritxalarrek (Lesaka, 1975) amatasunaren inguruko lekukotzak jaso dituzte M ama* eme* ume* liburuan. Bizipen intimo horiek guztiak matiz guztiekin jaso dituzte 13 lekukotzaren bitartez. Liburua irakurtzeak ispiluaren aurrean jartzea dakar. Zaila, baina sendagarria, oztopoen gainetik maitasuna eta ahalduntzea gailentzen baitira.
Hamahiru elkarrizketa egin dituzue. Zelako esperientzia izan da?
Estitxu Fernandez: Oso elkarrizketa sakonak izan dira, terapeutikoak. Ez ziren kazetaritzako ohiko elkarrizketak bezalakoak. Argi genuen ohiko amatasunak nahi genituela, emakume gehienok hor sartzen garelako, baina ertzak ere ukitu behar zirela. Profil horien barruan ama bakarrak, banandutako amak, lesbianak, ama ez direnak… Elkarrizketatuak ez ditugu oso hurbiletik ezagutzen. Guretzat irakurleentzat besteko sorpresa izan da elkarrizketatuengandik jaso duguna. Elkarrizketatu bakoitza Matriuska bat izan da. Kapa horiek ateratzen joan gara. Hori ona da, aurreiritzirik gabe joan garelako, ideia zehatzik barik.
Erika Lagoma: Amatasun feministen bila joan gara, sistema zalantzan jartzen dutenak eta zirrikituen bila dabiltzanak. Elkarrizketatuak bat datoz gauza batean: euren burua feministatzat dute.
June Fernandezek bere hitzaurrean dio emakumeen eskubideen borrokan amatasuna deserosoa dela. Ados zaudete?
E.F.: Harreman gatazkatsua izan da orain arte. Bere momentuan ukatu behar izan zelako. Garai batean amatasuna kartzela zen. Emakumearen destino naturala zen eta horren bitartez baino ez zen errealizatuko. Horren bitartez bakarrik izango zen emakume. Gizonaren menpe, isilik. Ezer esan gabe. Feminismoak lan handia egin zuen egoera hori ukatuz. Amatasunaren instituzio zapaltzailea bera izan da ukatu dena, baina baita amatasunaren bizipen guztiak ere. Feminismo hegemonikoak hartu zuen bidea ukatzea izan zen. Amatasuna emakume guztien errealizazioa oztopo bezala ulertuz. Edo ama ez izan, edo umeen zaintza lehenbailehen delegatu gizarte kapitalista honetan profesionalki errealizatzeko. Oraindik feminismo hegemonikoa hor mugitzen da pixkat, ez direlako amen ahotsak entzun. Amatasunaren bizipenak ez du zertan itogarria izan, sistema da amatasunari bizkar emanda dagoena erabat, eta amok exigentziak jota egotea dakar horrek, gehiago ezinda egotea, baina ez amatasunak berak eraginda. Hala ere, azpimarratu behar da norbaitek amatasunari begiratu eta begiratzen badio, hori feminismoa dela.
E.L.: Uste dut emakume askok erabakitzen dugula ama izatea, eta gero ez dakigula oso ondo hori nola enkajatu gure lanaren ideia horrekin. Zoragarriak izan behar dugu gauza guztietan. Amatasunaren momentuaren arabera oso zaila da borrokarako egotea, ez gaudelako horretan. Espazioak topatu behar ditugu, eta horren ume txikiak ez ditugun amok elkartasunez egin beharko genuke borroka hori, plaza hori hartu behar dugu. Entzun dezagun kontatzeko duguna, eztabaidatu dezagun. Premiazkoa da eztabaidaz gain mugimendu bat sortzea, feminismoaren gainontzeko borrokei garrantzirik kendu gabe.
IRAKURRI ELKARRIZKETA OSORIK
Unai Iturriaga: Ni ez naiz Mikel Laboa, Haur Besoetakoa: Itsasoan urak handi eta Udaberririk ankerrena
Unai Iturriaga Zugaza-Artaza durangarrak ez du lan faltarik izan azken urteotan. Lan berri bi aurkeztuko ditu Azokan: Ni ez naiz Mikel Laboa eta Haur Besoetakoaren hirugarren bilduma: Itsasoan urak handi. Horrez gainera, Udaberririk ankerrena komikiaren berrargitalpena ere egin du, Alex Sanvigaz batera. Hiru komikiak egongo dira Azokan.
Nondik dator Ni ez naiz Mikel Laboa sortzeko ideia?
EHUko Mikel Laboa Katedra nigaz hartu-emanetan ipini zen, komiki bat egin zitekeela otu zitzaielako. Niri ederto iruditu zitzaidan, baina banekien ezin nuela bakarrik egin. Joseba Larretxeagaz hartu-emanetan ipini nintzen, marrazkiak egin zitzan, eta gidoia neuk bakarrik egitea ere lartxo iruditu zitzaidan, Laboaren moduko figura bati heltzeko beldurragaitik batez ere. Beraz, Harkaitz Can aspalditik ezagutzen dut eta nigaz kolaboratzeko eskatu nion. Harkaitzek, idazlea eta gidoilaria izanik, beste begirada bat izan zezakeen, nik ez daukadana. Orain dela bost urte ipini ginen hartu-emanetan, eta orain dela lau hasi ginen lanagaz. Denok ere beste lan batzuk izan ditugu eta apurka-apurka joan gara bidea egiten. Beharbada denbora tarte luze horrek ekarri du komikia den modukoa izatea. Normalean, komikiak epe baten barruan egin behar izaten dira, eta, gure kasuan, horrela ez izateak obra forma hartzen ikusten joatea ekarri du. Konplexua genuen Laboarengana hurbiltzeko, baina lana horrela egiteak pauso bakoitzean “ausartagoak” izaten baimendu digula esango nuke. Gainera, Josebak egindako zirriborroak ikusten genituen eta elkarri esaten genion: “Flipatzen ari gara, baina funtzionatzen du”.
Lan egiteko era desberdina izan da. Zelan hurbildu zarete Laboarengana?
Mikel Laboak ezaugarri bi zituen: ausardia, hasi tradiziotik eta esperimentaziora; eta umorea, bere komunikazioak eta inkomunikazioak, nahiz eta gauza serioetan ere bazegoen hori. Beraz, elementu horietatik heldu genion Laboari. Badu surrealismotik, baina baita biografiatik ere. Baina biografiarako badago Marisol Bastidak, bere alargunak, eginiko liburua. Gu liburu horretatik elikatu gara.
Irakurleek, gazteek esaterako, Mikel Laboa ezagutu behar dute liburuaz gozatzeko?
Ez dago ezagutu beharrik. Euskarazkoa ez den komiki bat hartzen dugunean ez dugu galdera hori egiten. Mikel Laboa ezagutzen ez duen edonork irakurtzeko moduko liburua izatea izan da gure asmoa. Ezagutzen baduzu, elementu gehiago topatzen joango zara. Laboa ezagutzen ez duenak bere beldurrak dituen musikari bat aurkituko du, bere bitxikeriak eta bere umorea dituen musikaria, eta liburua irakurri eta gero Laboa gehiago ezagutzeko gogoa izatea izango litzateke ideia. Laboa ezagutzen duenak komiki honetan haren izpiritu ausart, libre eta umoretsua aurkitzea gura dugu. Ez nuke esango gazteentzako komikia denik, baina helduentzakoa ere ez.
IRAKURRI ELKARRIZKETA OSORIK
Igor Elortza: Anonyme Popular diskoa
Igor Elortza Aranoa (Durango, 1975) bertsolariak Anonyme Popular disko-liburua kaleratu du Rafa Rueda musikariagaz batera. Garai nahasietan sorturiko bertsoak doinu garaikideekin jantzi dituzte.
CMYK koloreko azal bat, Anonyme Popular izenburua eta erritmo urbano ugari. Igor Elortzaren alderdirik kosmopolitena ezagutuko ote dugu lan honetan?
Alderdirik gaurkoena, esango nuke. Durango ez dakit herri handia ala hiri txikia den, baina kaletar samarrak izan gara beti. Garai batean, kalean, beste estetika, doinu eta erreferentzia artistiko batzuk zebiltzan. Gaur egun beste batzuk daude, denongana ailegatzen direnak. Eta adintxo bat eduki arren, musikaren mundua beti gustatu izan zait, asko. Nire abiapuntua bertsoak dira, baina gainerakoan egiten dena ere adi jarraitzen dut. Dena dela, zehaztasun batzuk egin gurako nituzke. Azal CMYK, poppy eta koloretsua Gotzon Garaizabal diseinatzaile elorriarrak egin du. Lankide ere badut. Disko-liburuko diseinuak Zart kolektiboko Alain Urrutiak egin ditu. Anonyme izena frantsesetik dator, eta Popular izan daiteke ingelesa, gaztelania zein euskara. Izenburua definitzea kostatu egin zitzaidan, beste aukera batzuk ere banituen eta. Baina flow moduko bat duela iruditu zitzaidan, zeozer idarokigarria dela. Izenburu aproposa dela iruditzen zait, ni-tik kantatzen dudalako sorta askotan, baina nire egunerokotasun horretatik beste askoren bizipenak ere islatu daitezkeelako. Garai arraro hauetan norbanakoaren eta kolektiboaren arteko tentsiotxo bat badagoelako.
7 Eskale eta Gu ta Gutarrak proiektuen aldean, indibidualagoa, introspektiboagoa al da Anonyme Popular?
Pertsonalagoa da. Introspekzioa egon badago. Izan ere, honen guztiaren sorburua izurrian dago, neurri handi batean. Orokorrean, garai eta giro nahiko indibidualista honetan, gu-ak urtu diren garaiotan, pandemia giro isolatuan idatzitako sortak dira. Dena dela, lehenagotik nituen kezka batzuk ere badaude. Izurriaren aurreko eta geroko bertso sortak daude. Formulazio aldetik, oso ni-tik irtendakoak dira. Ziurtasunak apur bat lainotu diren garaiotan egindako zintzotasun ekarpena da. Bidean kideak batu arren, konplizeak batu arren, lan handia eskatu didan proiektua da. Rafa Rueda izan da konplize nagusia. Lan handia egin du alderdi musikalean. Ekoizpen lanak Jose Lastra teknikariak egin ditu, eta Zart kolektiboak egin ditu disko-liburua kaleratzeko lanak. Azpeitiko Kulturaz Kooperatibako kide diren Dapatistak taldekoengana ere jo dut. Zabalkundeari begira, Ikus-entzunezko bertso berriak landu genituen. Youtube kanal bakarrean entzun, ikusi eta irakurri daitezke lanak. Zuzenekoei begira, hirugarren musikari bat izango dugu, Alvaro Olaetxea perkusionista. Jose Lastra teknikari lanetan egongo da eta Gaizka Izagirre berriztarra soinu eta proiekzio lanetan. Gidoia harilkatzeko lanak Oier Zuñiga antzerki zuzendariak egingo ditu.
Sortzaile modura, zelakoa izan da zure sortze lana konfiguratu duen barne testuingurua? Zelako Igor Elortza egon da sortze lanean?
Igor Elortza zalantzati, zaurgarri samar eta bizinahi handikoa. Adinak ere izango du zerikusia honetan. Gauza batzuk belaunaldiari loturikoak direla esango nuke. Beharbada, lehen nagusi ziren kezka batzuk berrinterpretatzeko balio izan du. Euskal gatazkari dagokionez, adibidez. Edo garai batean hain presente ez zeuden konfliktoak oso presente daude lanean. Feminismoaren olatuak, zorionez, galdera ikur berriak ekarri ditu askoren bizitzara. Gure egunerokotasuna errebisatzeko galderak. Badago introspekzio puntu bat, neuretik, zintzotasunetik hasita.
IRAKURRI ELKARRIZKETA OSORIK
Eneko Sagardoy: Irati filma
Eneko Sagardoy ikastolako ikasle ohi eta aktore durangarra hara eta hona ibili da azken urteetan. Eta, pelikula baterako bada ere, VIII. mendera joan da oraingoan, ibar bateko jaunaren semearen paperean sartuta Irati pelikulan. Durangon datorren zapatuan egongo da ikusgai, hilak 10.
Zure ingurukoek izan dute filma ikusteko aukera?
Bai, eta oso harrituta geratu dira, bai muntaiagaitik bai horrelakorik ikustera ohituta ez egoteagaitik; ez Euskal Herrian bakarrik, Espainiako Estatuan ere ez. Gainera, jendeak oso gustura ikusi du filma, hainbat elementu dagoelako, pelikula historikoa delako, fantasiatik ere baduelako, maitasun istorio bat dagoelako… jendea buru-belarri barneratzen da VIII. mendean, eta hori hunkigarria da. Nahiko pozik gaude, zalantzak genituen-eta ea zer gertatuko zen.
Zer sentsazio sortu zizun estreinaldiak eta momentu hark?
Irati pelikularen estreinaldian bizi nuena ez dut inoiz bizi izan, 3.000 pertsona zoroak legez txaloka. Gainera, nik ez nekien baina Jose Antonio Bayona zuzendari ospetsua bertan zegoen eta Sitgesera joan den urte guztietan horrelakorik ez zuela bizi izan aipatu zuen. Jaialdiko zuzendariak ere harrigarria izan zela esan zigun. Horrez gainera, etxekoak ere hunkituta ikustea, goizeko prentsaurrekoan egondako kazetariak ere zutik txaloka ikustea, hori oso seinale ona da. Gainera, bertan eta beste hainbat zinema jaialditan publikoaren saria irabazteak publikoagaz konektatuko duen seinalea ematen dizu.
Enekok Sagardoytik du ala Sagardoy bihurtu da Eneko?
Beti da norabide biko prozesua. Gero ikusleak horren nahasketa ikusten du. Ni beti ahalegintzen naiz eraldatzen, pertsonaiari bere horretatik heltzeko. Egia esan, beti dago pertsonaiagaz bat egiten duzun ezaugarriren bat, baina kasu honetan zerikusi gutxi dugu.
IRAKURRI ELKARRIZKETA OSORIK
Joseba Sarrionandia: Munduari bira eman zion ontzia
Elkanoren mundu bira abiapuntu hartuta, eta amama-iloben arteko solasaldi baten bitartez, betiko kontakizunen atzeko ‘bainak’ azaleratu eta gaur egungo gizarteko gai askoren gaineko gogoeta proposatu du Joseba Sarrionandia idazle iurretarrak ‘Munduari bira eman zion ontzia’ liburuan. Ilustrazioak Aristides Hernández marrazkilari kubatarrenak dira. Maiatzean aurkeztu zuten liburua eta Durangoko Azokan eskuragarri egongo da, Pamiela argitaletxearen standean. Joseba Sarrionandiak erantzun die galderei.
Zerk animatu zintuen saiakera hau idaztera?
Memoria eskaseko gizartean bizi gara. Historia irabazleen baliabide bihurtzen da eta edozein gertaera errelato manipulatu batera erreduzitzen da.
Bidaia hori oso oker kontatu da eta errebisatu beharrekoa da. Niri Enriquilloren edo Juan Zubiletaren ikuspegiak ere interesatzen zaizkit.
Ikerketa historikoa egin gura izan duzu?
Ikerketa historikoa ez, irakurketa historikoa egin dudala uste dut. Bidaiaren sasoiko kroniketan oinarritu naiz testu literario bat asmatzeko, gaur egungo amamaren eta ilobaren arteko elkarrizketa hori.
Ikerketa historikoen aldetik, kasualitatez aurten oso liburu interesgarria argitaratu berri dute: Enrique Santamariaren La vuelta de Elkano, el molesto triunfo de la gente corriente. Gertaera historikoak benetan ezagutu gura dituenak material ederra aurkituko du hor.
Orain 500 urteko historia zati hari heltzeko, amona eta iloba baten arteko dialogoa darabilzu. Zergaitik?
Errelato historikoak partzialak izaten dira, ikuspegi bakarrekoak, gauza batzuk kontatzen dira eta beste batzuk ez. Hemen, amamak errelato bat egiten du, bere autoritatetik, eta neskatoak ‘bainak’ ipintzen dizkio bere inozentziatik edo bere ironiatik. Hainbat gai kuestionatzen dira horrela, baina oso fuerteak izan daitezke.
IRAKURRI ELKARRIZKETA OSORIK
Saroa Bikandi: Poltsikorako poemak eta Din Dilin Dan (Amaia Egidazu eta Pello Añorgagaz batera, hurrenez hurren)
Din Dilin Dan: Haur txikientzat, baina batez ere hezitzaile eta gurasoentzat. Din Dilin Dan euskal ahozko tradiziotik jasotako formulez, kantez eta poesia ludiko-koralez osatuta dago eta, horretaz gain, Pello Añorgak berak sorturiko piezez eta jolasteko poematxoez: hala nola elkar ukitzeko, kilimak egiteko, kulunkatzeko, trostan aritzeko, lo egiteko, esnatzeko, bazkaltzeko, bedeinkatzeko, konjuratzeko, izakiekin hitz egiteko, egun bereziak partekatzeko eta abarretarako. Aurkezpena bihar egingo dute, abenduak 8, 11:00etan Saguganbaran.
Bestetik, Poltsikorako poemak: 3-6 urte bitarteko haurrentzako poema ilustratu bilduma aurkeztuko dute Saguganbara gunean bihar, abenduak 8, 14:00-14:30 artean.
Azken urteetako ale batzuk
Leire Vargas: Dena ametsa den irudipena. IRAKURRI ELKARRIZKETA OSOA
Egunkarietan esan duzu lana “gaztarotik helduarorako trantsizioan” kokatzen duzula. Zer biltzen du, bada, poema bildumak?
Zaila da bildumak agertzen duena azaltzea, adierazteko beste modurik ez dudan hori kanporatzeko bidea baita poesia niretzat. Gugan sakonki errotutako edo bat-batean piztutako sentimenduak eta sentsazioen gorpuzte bat bezala bizi dut. Hortaz, baditu zuzenean azal ezin daitezkeen sentipenei lekua egiteko gaitasuna.
Baina, galderari erantzuteko, nahia eta errealitatearen arteko distantziak eragindako gatazkak zeharkatzen du lana, eta norberaren kontraesanen inguruko kontzientzia-hartze batek: gizarteak inposatzen digun ordenan sartu gura eta ezina, kanon estetikoekiko tirabirek eragindako segurtasun ezen itzala, eta, aldi berean, ideologiak bultzatuta hari guztiari ihes egiteko nahia, jakinik jaso dugun hezkuntzak gugan duen eragina deseraikitzeak eskatzen duen lana, eta haren ordaina, onerako eta txarrerako.
Hiru ataletan banatu dut liburua: lehenengoak nire gorputzean eta neure buruarekiko eta irudiarekiko harremanean bizitakoak biltzen ditu; bigarrenak jendarteari kritikatxo bat gordetzen du, handikeria barik, eta garenak egin gaituzten mekanismoei kontuak atera guran. Hirugarrenak, aldiz, besteekiko harremanean bizitakoak erakusten ditu, horiek ekarritako gatazkak eta ikasgaiak.
Leire Bilbao: Barruko hotsak eta beste soinu txiki batzuk. IRAKURRI ELKARRIZKETA OSOA
Zertan datza ‘Barruko hotsak eta beste soinu txiki batzuk’?
Esnatzen garenetik lokartzen garenera arteko hainbat soinu batzen ditu ipuinak. Haur baten egunerokoa osatzen dute soinu-banda bat. Begiak zabaltzen ditugunean “klik” soinua, haginak garbitzen ditugunean olstuen soinua datorkigu, ideia bat dugunean bi edalontzik topa egiten dute. Hortik hasi eta, ikastolara goazenean, jolasten garenean, korrika egiten dugunean… eta etxera heltzean oheratzerakoan ditugun soinuetara arte.
Maite Mutuberriagaz batera egin duzu lan hau.
Hotsekin jolasten dugu, baina baita konposizioekin, Maite Mutuberriaren ilustrazioen bidez. Kaligramak daude liburuaren barruan, hau da, hitzen bitartez formak sortzen dira: pertsona baten irudia, euriarena…
Nola heldu horiei guztiei? Interpretaziorako aukera asko dago?
Bakoitzak interpretazio desberdin bat ematen dio soinu bakoitzari. Nik umeei galdetzen diet ea zer soinu egiten duen elementu batek edo bestek, eta hor ikusten da bakoitzak egin duen interpretazioa. Hemen ariketa ere bada olerkiak kontatzean bakoitzak bere barrura begiratzea eta zer soinu duen barruan arakatzea. Hori ere bada literaturaren jolas bat: bakoitzak bere barrura begiratzea.
Estitxu Garai (Jule Goikotxea, Lore Lujanbio eta Zuriñe Rodriguezegaz batera): Euskal Demokrazia Patriarkala (aurten gaztelerara itzulita argitaratu dute). IRAKURRI ‘EL SALTO’ HEDABIDEAK EGIN ZION ELKARRIZKETA.
